As a separate language, it has long been recognised under various names, such ns .Tatki, Multani. Hindki and Western Punjabi.

Sir George Grierson, however, preferred the .name  Lahnda ’ — the Language of the West.

Lahnda ’ is not, as  is  sometimes supposed, a derivative of Punjabi. On the contrary, the latter has displaced the former in parts of the Punjab, over the whole of which some language akin to the modern ‘ Lahnda ’ was once spoken. In the eastern Punjab, the latter has been ousted by Punjabi, a language belonging to the Central Indo-Aryan group and hailing from the Poab of the Ganges, hut, as one proceeds westwards, the influence of Punjabi declines until ‘Lalinda’ is found firmly established in the Jhang and Multan districts.

The original home of ‘ Lahnda ’ is to be sought to the west and north-west of the Punjab. Its parentage is of Dardic origin, and the language as now spoken in Multan hears a distinct  relationship to the present tongue of the Pards of

Kashmir

. In the Punjab, two distinct languages fought for supremacy—the Dardic which expanded from the Indus eastwards, and the old Midland Language which spread from the .Tamna Valley westwards.

Punjabi represents the commingling of the two with the latter element dominant; ‘ Lahnda ’ is a similar mixture with the Dardic element predominating. ‘ Lahnda’ has no written character of its own, contains no prose literature, and the poetic compositions are seldom committed to writing.(* while here by  i dont agree with previous claim and argument and have provided detail literature and script info ) .  The ‘landa’ or clipped alphabet which is closely allied to the ‘ takri ’ of the Punjab Hills is in common use, but the script is more often illegible than not. Among the characteristic features of Mnltani may be mentioned the use of the future in ‘s’, e.q., (karesan for knrunga): the passive in ‘i’ (,e.g ., marhida han for mara jahi him) and the use of the verb vanjan “ to go ” in place of ‘ jana, ’ both as an ordinary intransitive and as an auxiliary. The vocabulary differs much from that of the Central Punjab, and as might be expected from the religion of the and Arabic words. To the student may he recommended Mr. O’Brien’s “ Glossary of the Multani Language ” as opn abon’ revised by Sir James Wilson and Rai Bahadur Pandit Hari Kishan Haul.

خود گئیرزن دے جہیڑے سروے دے مطابق پنجابی کو زبان دا درجہ ملے ، جب کہ شیکل دے مطابق لفظ پنجابی زبان ، وی خود گیرزن دی اختراع ہائی، اتھایں ملتانی دے کئی ناواں دے ہوندے ہوے وی اونے لفظ لہندا دا استعمال کیتا ہا، ایندے نال ایہ مقدمہ خود بخود حل تھیندے کہ ملتانی کو لہندا دا نواں ناں ݙتا گے ، تے لہندا اچ ہندکو، پوٹھاہری ، ملتانی کو شامل کرنا، در اصل ملتانی دے کئی لہجاں کوں ای نواں ݙیونڑ اے ۔ تے اگر اتھایں ملتانی کو سرائیکی اکھیا ونے تاں ایندی قدامت، اہمیت ، تاریخ تے انفرادیت دے کوئی فرق نی پوندا۔  سرائیکی یا ملتانی ، لہندا دے لہجاں کو  وی کئی حصاں اچ گیرژن نے تقسیم کیتے، جیندے اچ پشاور تو سندھ تایں شامل ہن۔ 

As a separate language, it has long been recognised under various names, such ns .Tatki, Mnltani. Hindki and Western Punjabi. Sir George Grierson, however, preferred the name ‘ Lahnda ’ لہندا ہر تحقیق دے مطابق پنجابی توں الگ ہک زبان اے ، تے لہندا دراصل موجودہ سرائیکی دی ای مختلف شکلاں ہن۔

ایں گالھ کو اساں ہن تایں ثابت کر چکے سے ۔ ایکوں پنجابی اکھن دی ضد کوئی پنجابی قو م پرست بھرا کرے تا ں سمجھ اندی اے کوئی باشعور محقق نہیں کر سکدا۔ ایں پورے سلسلے تے لکھنڑ دے دوران کم از کم 100 توں زیادہ کتاباں دا مطالعہ تے حوالہ جات گولیندے کریندے 6 مہینے تو وی زیادہ ٹیم لگے ۔ تے کئی تحقیقاں تے ریسرچ پیپرز، کتاباں ، پرانے نقشے توں استفاد ہ کیتا گئے جنہاں اچوں ہر ہک لکھنڑ پوں تاں ول ہک کتاب بنڑ سگدی اے لیکن مضمون دی تریہ  دور کینا تھیسی۔ خیر کجھ سرائیکی شاعری پیش اے ۔

   خواجہ غلام فرید سایں کوٹ مٹھن شریف، بہاولپور 

زبان کو سرکاری زبان دا درجہ حاصل ہوے۔۔۔۔۔ پنجابی کݙھایں وی خطہ پنجاب دی سرکاری زبان کینی رہی ، پنجاب دی واحد پنجابی حکومت سکھ شاہی حکومت دی وی سرکاری زبان فارسی ہای ، ۔ ول سرائیکی تے اعتراض اے کہ ایکوں سرکاری حیثیت حاصل کینی ، ایندا مطلب سرکاری حیثیت ملدے اے زبان بنڑ ویسی ، اے اعتراض انہاں ریسرچرز تے ہے جنہاں دا نقطہ اعتراض سرائیکی دی سرکاری حیثیت دے ہے ، جبکہ خؤد پنجابی پچھلی صدی تک اپنڑی شناخت دی لڑائی لڑدی رہی اے جہیڑے ایلے ایکوں خود ہندی دا ہک لہجہ آکھیا ویندا ہا۔ تے بعد اچ بھارتی پنجاب اچ سرکاری زبان دی حیثیت ملی ۔

زبان لٹریچر رکھیندی ہوے ذریعہ تعلیم ہوے۔۔۔۔۔                          

سرائیکی وی پنجابی توں گھٹ لٹریچر کینی رکھیندی ۔ افسانہ نگاری ، ڈرامہ ، ریڈیو ، ٹی وی ، لوک کہانڑی ، شاعری تے لکھت سمیت قدیم کتاباں دی دریافت و نویں کتاباں لکھنڑ سمیت ، ملک دی وݙی یونیورسٹیاں اچ ڈگریاں جاری کیتیاں ویندیاں پین۔ سرائیکی ناں جدید اے ، لیکن زبان قدیم اے ، ایکوں تساں لہندا آکھو، ملتانی آکھو ، ریاستی آکھو یا کجھ بیا، ایندے نال ایندی اپنڑی تاریخ ختم نہیں تھیندی۔ دلشاد کلانچوی سائیں دی کتاب قدیم سرائیکی شعرا اچوں ایک حصہ۔

زبان دے لہجے ۔۔۔۔کہیں وی زبان دی   مختلف شکلاں یا لہجے ہوندے ہن جنہاں دا پتہ انہاں دے مرکزی زبان دے نال جینٹیکس تے گرائمر تے لغت نال لگدے ۔  ملتانی  ،لہندا یا سرائیکی دے وی کئی لہجے ہن جنہاں اچوں کجھ اے ہن ۔ 

 اتھایں سرائیکی زبان اپنڑی ضرب الامثال یا اکھانڑ ، کہاوتاں نال وی انتہای اہمیت رکھیندی اے ، ٹھیٹ تے دیہاتی سرائیکی اچ  ہر ݙوجہے تریجہے جملے اچ تہاکوں  اے مثالاں سنڑن کو ملسن جہیڑی ایں خطے دی  فوک وسڈم ،  دی نشانی ہن۔

 نال ڳالھ مہاڑ کو وی چس دار بنڑیندن۔ مثلا، ہک پڑوپی کھوٹی اتوں نوکھا وچ۔ ایندا مطلب اپنڑے کہیں بزرگ کولوں پوچھاہے۔ 

سائیں شوکت مغل اونڑاں دی کتاب سرائکی دے پنج ہزار اکھانڑ دا مطالعہ لازمی کراہے۔

 نال سرائیکی دی گرائمر اتے ڈھیگ کتاباں لکھیج گین ،

لیکن ڈاکٹر کرسٹوفر شیکل دی کتاب ، سرائیکی لینگویج ٓا ف سنڑل 

پاکستان مطالعے  تے تحقیق دے نال اہم اے ۔

لغت۔۔ سرائیکی دی اہم لغت ، گلاسری آف ملتانی لینگوئج ۔ او برائن۔ ویسٹرن پنجابی  ،جٹاکی،  جیوکس، دلشاد کلانچوی ، تے شوکت مغل سائیں دی لکھیاں کتاباں ہن۔ 

یہ موضوع بہوں کھینڈ ا ہویا وی اے تے نال سیاسی طو ر تے متنازع وی۔ میں بذات خود کہیں قسم دی وی قوم پرستی دی شدت یا نفرت دا مخالف ہاں۔ اپنڑی قوم ، ٻولی ، ثقافت نال محبت اپنڑا حق اے ۔ لیکن اتنا ہی حق بیاں کو وی اے ۔ ایں پورے سلسلے اچ اپاں کئی پاسوں ایں موضوع کو ݙٹھے کہ کیوں کر سرائیکی ہک علیحدہ زبان اے ۔ کئی اعتراضات دا جواب ݙتے سے، کہ آخر کیوں سرائیکی کو ہک علیحدہ شناخت دا حق اے۔ لیکن ایں پورے مضمون اچ کتھایں ای اپاں کہیں نال نہ نفرت دا پرچار کیتے سے نہ ایکوں اساں چنگا سمجھدے سے ۔ زبان ہک باے نال جڑن دا ذریعہ اے۔ ایکو ہک بے نال تعلق کٹنڑ دے یا نفرت دا ذریعہ نہ بنڑاو۔ سو زباناں سکھو، سو زباناں آلاو، ہر کہیں کو ں اوندی زبان نال محبت کرن ݙیو۔ نظریہ دے اختلاف کو گالھیں مندے تایں نہ گھن ونو۔ انساناں نال نفرت نہ کرو۔ سرائیکی نال محبت ہیوے تے ایندے اتے تعلیمی ادبی تحقیقی کم کرو، چھڑی جھمیر تاڑی توں اگوں ودھو، گھر اچٻولو، سکول اچٻولو، سکولاں اچ سکھاونڑ دی کوشش کرو، سرائیکی مردی ویندی اے ، ایکوں آپاں خود مریندے پے سے ، ایندا بیا کوی دشمن کینی ، سواے اونہاں سرایکی بولنڑ آلاں دے جہیڑے ایکوں بولنڑ اچ شرم محسوس کریندن۔ ایہ حقیقت اے میں خود کجھ سال پہلے تک خود کوں سرائیکی اکھویندے شرم کریندا حامی ، سرائیکی یا جنوبی پنجاب توں ہونڑ جہالت دی علامات سمجھا ویندا ہا لاہور ، فیصل آباد تے اپر پنجاب اچ۔ لیکن اج میں الحمدللہ فخر نال اپنڑی ٻولی بلیناں ۔ وسیب واسی ہسے تے پراعتماد ہسے ۔ منیداں کہ اتنی خالص کینی جتنی تھیونڑ ی چاہیدی ہا۔ لیکن اہستہ اہستہ اپاں ایکو بچا سگدے سے ، اپنڑے بالیں کو ݙاݙا ݙاݙی نانا نانی نال رہونڑ ݙیو۔ وستی وسیب اچ وقت گزارو، نویں لفظ ، محاورے سکھو، ٻالاں کوں سرائیکی الاونڑ ݙیو ، انہاں نال نیکے لا تو سرایکی ٻولو، اپنڑی زبان اگھاں ٹورو۔ نیتاں زبان دے معاملے اچ کل کو اپاں بے شناختی دا شکار تھی ویسوں۔ در حقیقت سرائیکی کوں آکھنڑ دی حد تک پنجابی اکھیندن لیکن کتھایں وی جتھاں حقوق دی گالھ ہووے اتہاں تہاکوں پنجابی منیندے نی۔ اپنڑی شناخت مکسی تے اہستہ اہستہ اے زبان تے ثقافت مٹی تلے دب ویسی ۔ اے خطہ دریاے ہاکڑہ دی تہزیب دے ہندواں دی مقدس ، سرسوتی دا وی گھر ہا، ہندو مذہب دے قدیم ترین تہذیب دا وی مرکز ہا۔ ہیں خطے بدھ مت دی پر امن تعلیمات کو وی ہاں نال لایا ہا۔ تے ہیں خطے ول صوفیا کرام دی محبت نال اسلام کو وی ہاں نال لایا ہا۔ اپنڑے دین نال محبت کروں ، اللہ آلیاں نال محبت کرو، سائیں فرید، یا بہاوالدین زکریا ملتانی یا سچل سر مست، انہاں دے منڑ آلے کڈھیں وی سوہنڑے عربی مٹھے محمد پاک ؐ کو بھلاونڑ آلے نی تھی سکدے۔ اسلام تے سرائیکی ہن لازم و ملزوم تھی گین۔ کروڑیں دی تعداد اچ سرایکیاں اچوں تہاکوں اچ شاید اوکھے سوکھے ݙو چار لکھ ہندو یا سکھ سرائیکی ملسن۔ او وی ساݙے بھرا ہن ۔ بائ زباناں بولنڑ آلے وی ساݙے اپنڑے ہن، سرائیکی مٹھی ٻولی تے محبت دا ناں اے ۔ اساں تاں ہر کہیں کو ہاں نال لیندے سے۔ وسیب نے اسلام کو اپنڑے ہاں نال لا گدا اے۔ تے اسلام وی اتنا ای قدیم ساݙے نال جڑ گے جتنی ساݙی ملتانی شناخت۔ اج ای جہیڑے لے ما دے بوچھنڑ نال ٻنہے جھوٹے اچوں ڈھاونڑ پوندے تاں ما دے منہ اچوں نکلدے ، اللہ رکھی۔۔۔۔ وݙیریاں دعا ݙیون تاں ادھن، شالا حیاتی ہوی۔ ساݙے ناں اج ای ، ، اللہ ݙتہ، اللہ وسایا، اللہ ݙوایا، اللہ ودھایا۔ غلام مصطفی، غلام مجتبی، غلام غلام فاطمہ ، بی بی سکینہ ، بی بی خدیجہ ، بی بی آسیہ ، بی بی فاطمہ ، بی بی زینب ، علی حسن ، حسنین ، غلام عباس، غلام حیدر، غلام حسین ، پیراں ݙتہ ، پیر بخش ہوندین۔ اے ساݙے کولوں تے اساں ایندے توں انج کیوں تھی سڳدے سے ؟ اگر کہیں نفرت پھیلای اے تاں اوں نفرت دا رد کرو، مذہب دا نا۔ وسیب اچ اتھاں تا شیعہ سنی ، مسلمان غیر مسلم ہمیشہ توں اکٹھے رہندے آے ہن ۔ تے اڄ ای کٹھے رہ سکدین۔ میں ذاتی طور تے سرائیکی شناخت کو اسلام دی پہچان دی مخالفت کینی سمجھدا۔ پاکستان ساݙا وطن اے ، اسلام ساݙا سچا سوہنڑا تے مٹھا مذہب اے ، سرائیکی ساݙی مٹھی زبان اے تے ناں سرائیکی نال محبت دا مطلب پاکستان دے ݙو قومی نظریے نال نفرت اے نہ ای وسیب نال محبت اے تاں تعلیم عام کرو، سائنس ، قانون، اخلاقیات ، ہنر ، زراعت دی جدید تعلیم عام کرو ، میڈیا اچ اڳوں او، کاروبار اچ اڳو او، ٹیکنالوجی اچ اڳوں او۔ انصاف کرو، ظلم جبر تے زیادتی نہ خود کہیں بھینڑ بھرا تے کرو نہ تھیونڑ ݙیو، عوام کو شعور ݙیو، روزگار ݙیو، بالیں تے پڑھن لکھنڑ دے جہیاڑ انہاں کو چھڑی سیاست اچ تے نفرت اچ ڳالو نہ ۔ ریاست پاکستان ساݙی اپنڑی ریاست اے ایندے خلاف جہیڑا تواکوں نفرت ݙیواوے او تواݙا سڄݨ نی تھی سکدا۔ وسیب دا ایں ویلے سب تو وݙا مسلہ صرف تعلیم تے شعور دی کھوٹ اے ، اپنڑا چنگا مندا، سجنڑ دشمنڑ سنجاینڑو۔ اپنڑے کول اے کینی تاں ول مظلومی ، محکومی ، زیادتی اپنڑا مقدر اے ۔ عملی طور تے خود کوں ہک سوہنڑی تے پڑھی لکھی ثقافت ݙکھاو، تہزیب تے قوم دے طور تے اگوں آو۔ مٹھڑے اساں لوک تے ، میݙی جھوک دی مٹھڑی ٻولی سرائیکی۔

Advertisements

پاکستان زندہ باد۔۔۔۔۔ پاکستانی قوم پائندہ باد۔