ملتانی چکوالی پوٹھوہاری، ماجھی، جھنگوچی، ڈیرہ والی تےریاستی سنے پنجابی زبان دیاں سب ماں بولیاں نو اونھاں دے علاقیاں وچ مُڈھلی تعلیم دا حصہ بنایا جائے تے پنجویں توں میٹرک تائیں پوری پنجابی زبان پڑھائی جائے۔ مُڈھلی تعلیم واسطے مرکزی لہجے دی ڈیمانڈ ماں بولی دے نفاذ وچ وڈی رکاوٹ ثابت ہو رہی ہے تے انج وی ایہہ گل ماں بولی دی تعریف نال میل نہیں کھاندی۔ میں آپ وسطی پنجاب توں آں تے ایتھوں دی پنجابی نو مرکزی لہجہ وی آکھیا جاندا ہے پر میں سمجھنا واں پنجابی بولیاں دے کسے اک لہجے نو مرکزی قرار دینا خود غرضی ہوئے گی۔ مزید ایہہ کہ مُڈھلی تعلیم وچ مرکزی لہجے دی ڈیمانڈ پنجابی زبان واسطے وی نقصان دہ ثابت ہوئے گی۔ کیونکہ پنجابی بولیاں دی زبان ہے تے جد تُسی بہت ساریاں ماں بولیاں نو رَلا کے مُڈھ توں اک مرکزی لہجہ بناؤن دی کوشش کرو گے تےاوس ماں بولی تے علاقے نال جڑی ہزاراں سال پرانی علمیت ، تریخ تے رہتل دا وی قتل کرو گے۔ ایس کر کے اپنے آپ نو پنجابی نیشنلسٹ سدان آلے سب ویراں نوایس معاملے وچ وڈے دل دا مظاہرہ کرنا چاہی دا اے۔
البتہ سب ماں بولیاں دی لِپی (رسم الخلط، سکرپٹ) شاہ مکھی ہی ہونا چاہی دی اے ۔کیونکہ ایہہ ہی ساڈے صوفیائے اکرام نال جُڑے کلاسیکل پنجابی لٹریچر دی لِپی سی۔ جے اج تُسی لِپی بدل کے گورمُکھی یا شاہ مکھی وچکار کوئی مشترکہ لپی بناؤن دی کوشش کرو گے تے ایدھے نال ساڈے پنجابی زبان دے مہان کلاسیکل لٹریچر نو وی ناقابل تلافی نقصان پہنچے گا۔ تے آؤن آلیاں پیڑھیاں واسطے اونھاں عظیم ہستیاں دے انسانیت ، بھائی چارے تے بقائے باہمی دے سبق نال بھرے آفاقی کلام نو سمجھنا وی مشکل ہو جائے گا۔ شاہ مکھی نو (پاکستانی ) پنجابی زبان دیاں سب بولیاں دا مُشترکہ رسم الخط بناؤن نال سانو بولیاں وچ موجود نایاب اکھراں (لفظاں) دا زخیرہ اک تھاں کٹھا کرن وچ وی مدد ملے گی ۔ رہی گل پنجابی زبان دے دوجے رسم الخط گورمُکھی دی یا بارڈر دے آر پار اک رسم الخط دی تے اوہدے لئی جیہڑی مُنڈیرہ سانجھےپنجابی لٹریچر یا مشترکہ ہسٹری وچ انٹرسٹد ہوئے اونھوں تُسی میٹرک بعد آپشنل سبجیکٹ دے طور تے گورمکھی رسم الخط وی سکھا پڑھا سکدے ہو۔باقی اپنے آپ نو سرائیکی قوم پرست سدان آلےویراں نال میرا اختلاف صرف لفظ ’’سرائیکی‘‘، نیولی ڈیزائنڈ ثقافت دی ’’نیلی اجرک‘‘ تے ’’پنجاب دی ونڈ‘‘ اُتے ہے۔ ایس توں وَکھ میں جنوبی پنجاب دے کسے ویر نو پنجاب نیشنل موومنٹ توں وَکھ نہیں سمجھدا۔

شاہ مکھی لپی تے اعتراضات دے جواب:
دو چار دن پہلےاک سوشل میڈیا گروپ وچ اپنی ایہہ پوسٹ شئیر کیتی کہ ’’جیہڑے شاہ مُکھی نو اپنا رسم الخط نہیں منندے اوہ خواجہ فرید نو اپنا کنج کہہ سکدے نیں‘‘۔ ایہہ سوال یقیناً سرائیکیاں واسطے سی کہ جیہڑے خواجہ غالم فرید نو سرائیکی شاعر آکھدے ، مَن دے نیں۔ پر بظاہر نیشنلسٹ وِکھن آلےدو بندے ’’شاہ مکھی‘‘ دے اکھر توں انج کُرلائے کہ جویں اونھاں نو کسے گالھ کڈھ دتی ہوئے۔ آخر اونھاں وچوں اک نیں بلھے نو غدار تے وارث شاہ نو ٹھگ آکھدیاں ہوئیاں میری اونھاں دی پنجابی نیشنلسٹ ہون بارے غلط فہمی آپ ہی ایہہ آکھ کے کڈھ دتی کہ’’ اپنی غلط فہمی دور کر لو اسی نیشنلسٹ نہیں نسل پرست آں‘‘۔ اوس دے انج دے وچار کے اسی ’’عربی نژاداں‘‘ دے خلاف آں سن کے سچی گل اک واری تے میں و ی اندروں باہروں ہلل گیا کہ انج دا کوئی بے شرم پنجابی نیشنلزم نو نسل پرستی دی گھٹیہ ترین سطح ول لے ٹریا تے پنجاب دھرتی دا کیہہ حال بنے گا

Advertisements

نسل پرستی دی اگ وچ بَلدے باہر بیٹھے غیراں کولوں ڈالر پاؤنڈ وصول کے پنجابی نیشنل ازم دے اُبھار تے ساڈے پنجابی ویراں دی ایکتا خلاف سازشاں کردے دونفسیاتی مریض جیہڑے مذہب دُشمنی دے ناں تے بلھے وارث  نو مَندا بولدے نیں تے شاہ مکھی نال ویر رکھدے نیں اونھاں نو دسنا چاؤنا کہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے دربار وچ وی فارسی توں علاوہ جیہڑا کدی شازو ناظررسم الخط استعمال ہوئیا اوہ وہ شاہ مکھی ہی سی۔باقی جے اونھاں مٹی دی محبت نال سرشار ماں بولی تے ماں دھرتی تے مر مُکن آلے نو سو سال پہلے آئے لوکاں تے اعتراض چُکنا اے تے فیر ایتھے شاید کوئی وی ہڑپہ واسی ہونے دا دعوی نہ کر سکے۔ تریخ تے ہندو دھرم دے بانیاں نو وی آریائی لِکھدی اے۔
اسی ایتھے کم و بیش نو سو سال توں بیٹھے آں۔ میں آپ اپنے ناں نالوں کاظمی ایسے گل ہٹا دتا کہ خورےمیریاں کنیاں پیڑھیاں ایس دھرتی تے جمیاں پلیا مریاں تے میں اپنے نا دے نال کاظمین شہر دی نسبت کاظمی کیوں لاواں۔ میں ایسے دھرتی دا پُتر آں جیس دا خمیر کھا کے میری ماں مینو جنیا میں ایدھا اپنے تے قرض کیوں محسوس نہ کراں؟ میں اپنی تے اپنیاں کئی نسلاں دی جنم بھومی چھڈ کےاپنے آپ نو کسے غیر دھرتی نال کیوں جوڑاں ؟ دھرتی دے پُتر اوہ جنھاں دھرتی نال محبت کیتی ، اوہدی رہتل تے ماں بولی لئی کم کیتا۔ تے ایہہ نسل پرست اونھاں عظیم فقیر درویش منش ہستیاں نو وی نہیں بخش رہے جنھاں پنجاب تے پنجابی زبان نو صرف دِتا ہی دِتا، لیا وصولیا کُج وی نہیں۔ تُسی ایمان قرآن تے نیاں نال دسو بُلھا ایتھوں کیہہ لے گیا؟ اوہدا تے جنازہ وی انج دے بد بختاں نا پڑھایا۔ تے جنی خدمت پنجاب دھرتی تے پنجابی ادب دی بُلھے وارث کیتی اونی ساڈے جیہے لکھاں کروڑاں لوگ نہیں کر سکدے ۔ اوہ نسل پرست دیاں گلاں دا مفہوم ایو ظاہر کر ریا سی کہ اوہ وارث بلھے سنے سب عربی فارسی صوفیائے اکرام دیاں لاشاں وی قبراں وچو کڈھ کے کدھرے پنجاب دی سرحد توں باہر سٹ آئے گا۔ پر بلھے وارث نو ’’عربی نژاد‘‘ آکھ کے ڈسکریڈٹ کرنے دی کوشش کرن آلے ایہہ نہیں دسیا کہ اوہ اپنے ماپیاں دوارا رکھے گئے عربی نا دا کیہہ کرے گا؟ دین اسلام دا کیہہ کرے گا؟ ساڈے جیہڑے ویر نا سمجھی وچ شاہ محمود قریشی ، یوسف رضا گیلانی تے جنوبی پنجاب دے دُوجے مخدوماں دوارا پنجاب دی ونڈ دی حمایت دے ردعمل وچ ہٹ ہٹ ایہہ’’ عربی نژاد‘‘ آلی ٹرم بنا سوچے سمجھے ورتی جاندے نیں اونھاں نو وی بینتی ہے کہ گل کرنے توں پہلاں اینا سوچ سمجھ لیا کرو کہ تواڈے مونھوں کڈھے اکھر کتھوں کتھوں تکر مار کرن گے تے کتھے کتھے غلط استعمال ہون گے؟ اوہ بھلیواللہ دا نبی وی عربی نژاد سی۔تُسی پٹرول دی کینی پھڑ کے اگ بھجاؤندے پھردے ہو۔ کسے نو مندا بولنا ہے، گالھ کڈھنی ہے تے اوہدا نا لے کے کڈھ لیا کرو۔ پر انج دی گل نہ کریا کرو کہ جیسدا کوئی انت ہی نہ ہوئے تے جیہڑے اخیر نری اگ لاؤن تے پنجابی نیشنل ازم دی پھوٹ نو ساڑن آلیاں دے ہی کم آئے۔ ویرو اسی چومکھی لڑائی لڑ رہے آں، ساڈے اک پاسے سامراجی ریاستی جبر ہے، دُوجے پاسے مذہبی انتہا پسندی ، تیجے پاسے فرقہ واریت تے چوتھے پاسے برادری ازم دی شکل وچ نسل پرستی موجود ہے۔ انج دیاں گلاں نال ماں دھرتی تے ماں بولی واسطے اپنی جنگ مزید مشکل نہ بناؤ، اپنی سانجھ خراب نہ کرو۔ آپاں کوئی وی ہوئیے ، کسے دھرم دے وی ہوئیے، اپنی سانجھ ماں بولی تے ماں دھرتی ہی ہے۔
نا سمجھ تے سِرمَتوں ویلھے نسل پرست کہندے نیں شاہ مُکھی عرباں فارسیاں دی نشانی اے تے ایس کر کےاینھوں قبول نہیں کیتا جائے گا۔ ہن گل ایہہ ہے کہ جے تے شاہ مُکھی تریخ وچ کدے وی، کدھرے وی ،عرب ، افغانی ایرانی حملہ آوراں یا اونھاں دے ایتھے درباراں دا رسم الخط ریا تے میں اونھاں دے نال آں۔ فیر اینھو بالکل نافذ نہ کیتا جائے۔ پر لالہ ایہہ تے پنجاب دی اکثریت وچ اسلام لیاؤن آلے اونھاں فقیراں درویشاں تے اولیا اللہ دا رسم اخط سی جنھاں دے طفیل پنجاب وچ اج مسلمان سب توں وڈی اکثریت نیں۔ تے جے توانو اسلام توں ہی تکلیف ہے تے فیر منافقت کرن بجائے کُھل کے ڈنکے دی چوٹ اُتے آکھو کہ بھئی توانو اسلام ہی قبول نہیں۔
دوجا جیہڑا بے عقلا جواز شاہ مُکھی خلاف پیش کیتا جاندا ے اوہ ہے کہ اوہدے وچ کُج پنج ست اکھراں نولہجے مطابق لخیا نہیں جا سکدا ، اوہ وی بالکل فضول اے۔ گل ایہہ ہے کہ شاہ مکھی کدی کسے دربار وچ نافذ نہیں رہی تےاینھو کدی ریاستی سرپرستی وی حاصل نہیں ہو سکی (شاید ایسے کر کے ہی اُردو والیاں شاہ مکھی دا رسم الخط چوری کر کے اپنے نا لوا لیا)۔ جےسرکاری سرپرستی حاصل ہُندی تے ایہہ اینی ڈویلوپ ہو چکی ہندی کہ انج دے دو چار مسلے وی حل ہو چکے ہندے۔ اج دے ترقی یافتہ دور وچ کسے وی ریاست کول زبان تے رسم الخط دے اینے ماہرین موجود ہُندے نیں کہ اوہ آسانی نال ایس نکِے جیہے مسٔلے نو ہینڈل کر سکدی اے۔ دوجی گل اسی شاہ مُکھی دے راہوں اپے نیانیاں نو بنیادی ایجوکیشن اونھاں ماں بولی وچ دینی اے کسے انگریز، عربی، ایرانی نو پنجابی بطورفارن لینگویج نہیں پڑھانی۔جد اُستاد نیانیاں اگے ماں بولی بولے گا تے اکھراں دی اُنی ویہہ نیانے آپ ہی سمجھ لین گے ۔کیونکہ لخی گئی لِپی اونھاں دی ماں بولی ہے۔ نالے اُردو دی لِپی شاہ مکھی توں ہی نکلی ہے تے لوکائی ایس دی پہلے توں عادی ہے۔ فیر ایہہ کہنا کہ گورمُکھی وچ سارے اَکھر لخے جاندے نیں ، تے میں پچھنا کیہہ گورمُکھی اپنی ابتدا وچ ہی اینی مکمل سی تے رنجیت سنگھ دے دربار دا حصہ کیوں نہ بنی؟ گل ایہہ ہے کہ ابتدا وچ کوئی وی رسم الخط مکمل نہیں ہُندا۔ اوسدےارتقاء وچ بڑا ویلا لگدااے۔ شاہ مُکھی چونکہ عربی ، گورمکھی تے سنسکرت وانگ کوئی خالص دھارمک لپی نہیں سی کہ اوہدے وچ قرآنِ مجید، گیتا یا گرنتھ لخی گئی ہُندی، ایس کر کےاوہدے اُتے ریاستی یا مذہبی کسے حلقے ولوں کَدی اُنج دا کم وی نہیں ہوئیا کہ اوس دے نکے موٹے نقص دور کر دتے جاندے۔ باقی جتھوں تکر گورمکھی دی گل ہے تے اوس واسطے ایہی کہہ سکدا واں کہ جے میرے جیہے لبرل لوگ گورمُکھی قبول کر وی لین تے ایتھے مذہبی لوکاں قبول نہیں ہون دینی۔ کیونکہ اوہ سکھ دھرم نال جُڑی دھارمک لپی ہے۔ تے جے رہتل دی گل کرو تے اوہ قدیم توں قدیم دے حق وچ فیصلہ دیندی اے ۔ گورمُکھی توں شاہ مکھی پرانی تے اوس توں دیو ناگری۔
جے میں آکھاں کہ شاہ مکھی رسم الخط پنجاب دے مسلم صوفیاں دا بہت وڈاچمتکار سی تے ایہہ گل غلط نہیں ہوئے گی۔ پر صوفیاں نے نرا اپنا سندیس لوکائی تک پہنچان لئی ایسدا سہارا لیا سی، اوہ کوئی سکرپٹ سپیشلسٹ نہیں سن۔ تے جے ہندے وی تاں وی اونھاں دامقصدلپی بناؤنا نہیں سی۔ باقی کیہہ رومن انگلش اوہ ہی ہے کہ جیہڑی اج لخی پڑھی جاندی اے؟ کیہہ اَج دی عربی اوہ ہی ہے جیس نوعبرانی آکھیا جاندا سی؟ یا فیر جیہڑی کلام اللہ دے وچ موجود ہے؟ کیہہ عرب اپنی آپسی خطو خطابت وچ ہر تھاں اعراب لاؤندے نیں؟ میری ماڑی سمجھ مطابق عربی تے اعراب صرف دوجیاں واسطے لگے سن۔ ہور تے ہور انگریزی وچ لخےبیشتر اکھر ساڈے لوکاں دی اکثریت کولوں درست پروناؤنس نہیں ہُندے تے اوہدے لئی اکھر ٹوٹے کر کے پڑھن دی صلاح لخ کے وی دسی گئی ہُندی اے۔ تے ہن میں کیہہ سمجھاں دنیاں دی ایس ویلے سب توں وڈی لپی انگریزی نا مکمل اے؟ باقی مینو پورا یقین ہے کہ صوفی کلاسکس دی شاہ مکھی اک واری نافذ ہو جائے ، سکولاں وچ پڑھائی لخائی جان لگ پے تے ایہہ لہجے آلے دو چار اعتراض پنجاب سرکار دی ریاستی سرپرستی وچ دو چار دناں وچ ہی ختم کر دتے جان گے۔ ایہہ ہی سب توں سوکھی لپی ہے تے ایسے راہوں اسی ماں بولی دے نفاذ دی اک قابلِ عمل تے فوکسڈ جدو جہد کر سکنے آں ۔ نہیں تے لپیاں دی بحث وچ ہی اُلجھے رہ جاواں گے کیونکہ اَجکل تھاں تھاں لپیاں دیاں دکاناں کُھلیاں ہوئیاں نیں۔ ایس کر کے میری بینتی ہے کہ حرامی من نو ڈھیر حُجتاں نہ دیو!
عمار شاہ پنجابی
بانی چئیرمین پنجاب نیشنل موومنٹ